Ülkemizde, yıllara göre değişkenlik gösterse de yıllık ortama 500 bin ton su ürünleri üretimi yapılmakta, üretimi yapılan ürünler taze veya işlenmiş olarak tüketime sunulmaktadır. Üretim sırasında işletmelerde, canlı türüne göre (balık, çift kabuklu ve eklembacaklı) yaklaşık % 40-60 oranında atık çıkmakta küçük-deforme balıklar, ekonomik olmayan hedef dışı ıskarta türler, gıda işleme sırasında oluşan; baş, kuyruk, kılçık, kabuk, pul, iç organ, kan ve diğer sıvılar bu atıkları oluşturmaktadır.
Su ürünleri artıkları yüksek oranda protein içermekte, yanı sıra, mineral, vitamin ve nitelikli yağ asitleri de ihtiva etmektedir. Bu nedenle atıklar çeşitli işlemlerden geçirilerek; gıda, ilaç, kozmetik, yem sanayii ve pek çok diğer endüstriyel uygulamalarda kullanım alanı bulabilmekte, zamanla yeni uygulamalar da ortaya çıkmaktadır. Katma değeri yüksek bu ürünler arasında, balık unu, balık yağı, balık silajı, protein hidrolizatı, kitin, kitosan, enzim, kollajen ve jelatin sayılabilmektedir.
Ayrıca kabuklu su ürünlerinden elde edilen maddeler arasında ;
Kitin ve Kitosan; Dünya' da selülozdan sonra en fazla bulunan biyopolimer olarak bilinen kitin, karides, midye, ıstakoz, böcek ve yengeç gibi canlıların kabuklarında yüksek oranlarda (%17-32 civarında) bulunmaktadır. Kitin bu canlıların kabuklarından kimyasal yollarla, saflaştırma ve fermentasyon sonrası ayrıştırma işlemleriyle elde edilmekte, gıda ve ilaç sanayisinde bir çok üretim alanında kullanılmaktadır. Kitin, kitosanın hammaddesini oluşturmaktadır.
Kitosan; kitininin alkali solüsyonların ilavesi ile gerçekleştirilen deasetilasyon işlemi ile elde edilir. Güçlü bir adsorbent olan kitosan, suların kimyasal ve biyolojik arıtılmasında etkin olarak kullanılmaktadır. Bununla beraber, tıpta ve farmokolojide antioksidan ve antimikrobiyal özellik amaçlı ürünlerde, gıda endüstrisinde ise gıda katkı maddesi ve paketleme materyali üretimlerinde de değerli bir ürün olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kitosan biyoetanol üretiminde de kullanılabiliyor.
Karatenoid Pigmentler; yengeç, karides ve ıstakoz atıkları, su ürünleri atıklarındaki karotenoid pigmentlerin en önemli kaynağını oluşturmaktadır. Genellikle kitin ve kitosan üretimi sırasında, fermentasyon, enzimatik ve organik çözündürme işlemleri ile en önemli karotenoid pigment türü olan astaksantin elde edilmektedir. Astaksantin özellikle yetiştiricilikte balıkların et, deri, yumurta gibi kısımlarında istenen renklenmenin sağlanması için yemlerin formülasyonlarına katılmaktadır.
Glukozamin; glukozamin kitinin hidroklorik asit ile hidrolizi sonrasında % 60-70 saflıkta elde edilebilmektedir. Denizlerde en yoğun Glukozamin deniz hıyarından elde edilebilmektedir ve özellikle uzak doğuda gıda endüstrisi (bir nevi baharat), kozmetik, tarım ve farmakoloji gibi alanlarda bir çok üretim uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hyaluronik asit ve Alkalin fosfataz; enzim türleri olan hyaluronik asit ve alkalin fosfataz, üst kabuk haricinde, kabukluların yumuşak dokularında ve kabuk iç yüzeylerinde bulunmaktadır. Teşhis ve tedavi amaçlı tıpta kullanımı mevcut olan bu enzimler, ısıya karşı hassas olduklarından, kabuklu atıklarından ısı kontrollü ve çok aşamalı özel ayrıştırma işlemleri ile elde edilebilmektedir.
Ayrıca denizel makroalgler (yosunlar) ve mikroalgler farmakolojiden gıda katkılarının üretimine ,biyodizelden akıllı bina tasarımlarında da dahil olmak üzere oldukça geniş bir alanda kullanılmaktadır.
Bu alanda gururla söylemek isterim ki, Yaşar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nin Bursa Nilüfer belediyesi ile birlikte Deniz ürünleri işletmesinin de desteği ile yürüttüğü bir AB destekli proje bu alanda çok güzel bir örnek oluşturuyor. Projede, cephesinde alg üretim sistemleri kullanılan bir prototip ev üretilecek.
Dünyanın bir kaç ülkesinde üzerinde çalışılan ve hatta uygulamaları bulunan bu tasarımlarda hem bina ısı yalıtımında panel olarak kullanılan alg üretim sistemleri binadaki CO2’girdi olarak alg üretiminde kullanarak, üretilen oksijeni iç mekan havalandırmasında kullanıyor ve hem de üretilen algi enerjiye dönüştürerek katkı sağlıyor. Yeşilin insanlarda oluşturduğu psikolojik katkı da cabası.
Almanya’dan bir örnek...
Bir başka araştırma ise çok daha ilginç; Alman üniversitelerinden birinde midye proteinleri UV ile muamele edilerek aktive ediliyor ve bu proteinler biyolojik yapıştırıcı olarak kemik kırıkları, yara iyileşmesinin hızlandırılması için kullanılabiliyor.
Medikal alanda canlı organizmalarla kaynaşabilen, dokuların reddetmediği biyolojik yapıştırıcılar uzun süredir talep görüyormuş ve bu amaçla kullanılan muadillerinde dokuları birbirine bağlama gücü, fizyolojik nem ortamında yüksek stabilite göstermesi, kontrol edilebilir biyodegredasyon özellikleri, canlıda immün sistemi alarma geçirmemesi , toksik olmaması gibi kritik özellikler bakımından zayıf bulunmuş. Ancak bu yapıştırıcının belirtilen bütün özellikleri mükemmel ölçüde taşıdığı ve küçük kırıklı kritik kemik ameliyatlarında ve yaranın iyileşmesinde devrimsel bir nitelik taşıdığı belirtiliyor...
Ülkemizde bir grup lise öğrencisinin (Antalya TED kolleji) şeker hastalarının iyileş- meyen yaraları için atık yengeç ve karides kabuklarından yara bandı ürettiğini, projelerini ABD’deki Genius Olimpiyatları’na gönderdiklerini ve dünya birincisi olduklarını biliyor muydunuz? Gençler Oswego New York Eyalet Üniversitesi de yıllık 10 bin dolar burs alarak eğitimlerini burada sürdürme daveti aldılar.. Ürünlerinin özelliklerini de şöyle açıkladılar; “Irak savaşı sırasında askerlerin kanayan yaralarına kitosan tozu serpip kanamayı durdurduklarını okumuştuk. Bu da yengeç gibi kabuklu hayvanlarda olan bir madde. Biz bunu polilaktik asit ile birleştirdik. Bu asit yorulunca vücuttan çıkan bir asit yani insana yabancı değil. Bu yara bandı da özellikle şeker hastalarının kapanmayan yaraları ile yanık yaralarında kullanılacak. Çünkü açık yara mikrop kapıyor, kapatınca da iyileşmiyor. Bu bant hava geçirici ve çözünür özellikte...”
Neymiş? DOĞA ÇÖP ÜRETMEZ....
Neymiş? SU ÜRÜNLERİ GELECEĞİMİZDİR...
Neymiş? GENÇLERE GÜVENMEK GEREK...
